Ο φάρος της Αλεξάνδρειας ήταν ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου. Χτίστηκε γύρω στα τέλη της βασιλείας του Πτολεμαίου του Α΄ και στις αρχές της βασιλείας του Πτολεμαίου του Β´.
Υπήρξε ο πιο γνωστός φάρος της αρχαιότητας και το αρχέτυπο πάνω στο οποίο βασίστηκαν οι φάροι έκτοτε.
Βρισκόταν στο ανατολικό μέρος του νησιού Φάρος στην είσοδο του λιμανιού της Αλεξάνδρειας και ήταν το δεύτερο σε ύψος οικοδόμημα της αρχαιότητας, μετά τη Μεγάλη Πυραμίδα της Γκίζας.
Ο Ποσείδιππος ήταν επιγραμματοποιός και ζούσε στην Αλεξάνδρεια επί βασιλείας του Πτολεμαίου του Β.
Από ένα ολιγόστιχο έμμετρο ποίημα του Ποσείδιππου που βρέθηκε σε πάπυρο (λέγεται δε ότι τα λόγια αυτά ήταν χαραγμένα και στον ίδιο τον φάρο) μαθαίνουμε ότι αρχιτέκτων και μηχανικός του Φάρου ήταν ο περίφημος Σώστρατος ο Κνίδιος. Η καταγωγή του ήταν από την Κνίδο, ελληνική πόλη απέναντι από τη Ρόδο και ήταν γιος του Δεξιφάνους. Ο Σώστρατος έκανε και άλλα σπουδαία έργα στην Αίγυπτο, αξιοθαύμαστα ακόμα και σήμερα.
Έσκαψε διώρυγες στον ποταμό Νείλο κοντά στην πόλη Μέμφιδα, αποξήρανε την κοίτη του Νείλου σε κάποιο σημείο, αλλά και εκτός Αιγύπτου έφτιαξε στην πατρίδα του την Κνίδο τον κρεμαστό περίπατο, που ήταν κάτι σαν τους κρεμαστούς κήπους της Βαβυλώνας.
Ο Φάρος ήταν ορατός σε απόσταση 54 χιλιομέτρων
Ο Πτολεμαίος μετά τον απρόοπτο θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου ανακήρυξε τον εαυτό του βασιλιά της τεράστιας αυτοκρατορίας και ανέθεσε στον Σώστρατο το χτίσιμο ενός Φάρου αντάξιο μιας πόλης, όπως η Αλεξάνδρεια. Πήγε στο λιμάνι για να δει που θα ήταν η καταλληλότερη θέση για να το χτίσει. Τότε πρόσεξε το μικρό νησάκι Φάρος στην είσοδο του λιμανιού που όπως έλεγαν οι ντόπιοι, από εκεί είχαν περάσει ο Μενέλαος και η Ελένη μετά την άλωση της Τροίας και ονομάστηκε έτσι από τον Φάρο, τον κυβερνήτη του πλοίου.
Ο Σώστρατος έκανε τα σχέδια και παρήγγειλε τα υλικά. Η βάση θα ήταν 340 επί 340 μέτρα και ο Φάρος θα υψώνονταν σε τρία επίπεδα. Θα χρησιμοποιούσε λευκό μάρμαρο για να αντανακλά τις ακτίνες του ήλιου και να φαίνεται από μακριά. Στη βάση του υπήρχαν από τις τρεις πλευρές που έβλεπαν στο πέλαγος ισχυροί κυματοθραύστες. Χτίστηκε σε τρία διαζώματα.
Το πρώτο διάζωμα ήταν η βάση του και είχε τετράγωνο σχήμα. Μέσα ήταν η κατοικία των μηχανικών και των φυλάκων. Το δεύτερο είχε οκταγωνικό σχήμα και το τελευταίο ήταν κυκλικό.
Στο τελευταίο διάζωμα, δηλαδή το κυκλικό, υπήρχε ο περίφημος μηχανισμός που έλαμπε σαν μικρός ήλιος ακόμα και την ημέρα.
Ο μηχανισμός αυτός αποτελούνταν από ορειχάλκινα γυαλισμένα κάτοπτρα και καθρέφτες.
Υπήρχε μάλιστα και η φήμη ότι μέσα υπήρχε και ένα είδος τηλεσκοπίου που μπορούσε να εντοπίσει εχθρικά πλοία από μεγάλη απόσταση. Από κάποιες περιγραφές μαθαίνουμε ότι στην κορυφή του Φάρου βρισκόταν ένα τεράστιο άγαλμα που ίσως συμβόλιζε τον Μέγα Αλέξανδρο ή τον Πτολεμαίο τον Α΄, με τη μορφή του Απόλλωνα, του θεού του φωτός, ή του Ποσειδώνα με την τρίαινα. Το συνολικό ύψος του Φάρου ήταν 140-150 μέτρα. Ο φάρος κόστισε 800 αργυρά τάλαντα , δηλαδή πολλά δισεκατομμύρια της εποχής. Τη νύχτα άναβε φωτιά στο εσωτερικό του τρίτου διαζώματος που φαινόταν ακόμα και 54 χιλιόμετρα από την ακτή για να μην εξοκοίλουν τα πλοία.
Τέλος, ο φάρος ενώθηκε με την ξηρά με έναν δρόμο που είχε 7 στάδια μήκος, δηλαδή περίπου 1.400 μέτρα και ονομάστηκε επταστάδιο.
Όταν ολοκλήρωσε το έργο του, ο Σώστρατος έβαλε μια επιγραφή στην πρόσοψη του πρώτου διαζώματος. «Σώστρατος Δεξιφάνους Κνίδιος θεοίς σωτήρσιν υπέρ των πλωιζωμένων», δηλαδή τον φάρο έχτισε ο Σώστρατος, ο γιος του Δεξιφάνους από την Κνίδο, προς τιμήν των θεών Σωτήρων , υπέρ των ναυτιλωμένων.
Χρειάστηκαν 12 χρόνια από τη θεμελίωσή του μέχρι να μπει το άγαλμα στην κορυφή. Ο Πτολεμαίος ο Α΄ δεν πρόλαβε να το δει ολοκληρωμένο. Τελείωσε επί βασιλείας του Πτολεμαίου του Β΄. Ο Φάρος πήρε το όνομα του νησιού και στο τέλος όλη η Αλεξάνδρεια ονομαζόταν, Φάρος.
Προφανώς το άγαλμα ήταν σύμβολο της κυριαρχίας των Πτολεμαίων και λειτουργούσε ως μήνυμα σε όλους όσοι έρχονταν ακτοπλοϊκώς στην Αλεξάνδρεια ότι η πόλη ήταν υπό την κατοχή τους. Ήταν επίσης ένδειξη ευεργεσίας προς την πόλη εκ μέρους της δυναστείας των Πτολεμαίων, η πολιτική των οποίων ευνοούσε την άνθηση των γραμμάτων και των τεχνών, μέσα στο πλαίσιο της οποίας ήταν και το χτίσιμο της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας.
Η ασφάλεια των ναυτικών
Ο Φάρος πέρα από την προπαγάνδα των Πτολεμαίων, ως σύμβολο της κυριαρχίας τους, είχε και πρακτική λειτουργία. Όπως όλοι οι φάροι ήταν οδηγός για τους ναύτες. Ο Στράβων, αρχαίος Έλληνας ιστορικός και φιλόσοφος, αναφέρει ότι ο φάρος υπήρξε προσφορά του αρχιτέκτονα Σώστρατου, φίλου των βασιλέων, με σκοπό την ασφάλεια των ναυτικών. Προσθέτει επίσης ότι επειδή η θάλασσα είχε υφάλους και σε άλλα σημεία τα ύδατα ήταν αβαθή, όσοι έρχονταν από την ανοιχτή θάλασσα χρειάζονταν ένα φανερό σημάδι για να διορθώσουν την πορεία τους προς την είσοδο του λιμανιού. Αλλά και η δυτική είσοδος κατά τον Έλληνα ιστορικό είναι δύσκολη αν και δεν χρειάζεται τόση προσοχή όσο η ανατολική. Από αυτή την περιγραφή του Στράβωνα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η Αλεξάνδρεια ήταν μια πολύ σημαντική πόλη στην Αίγυπτο την εποχή των Πτολεμαίων, αφού δεν ήταν μόνο η πρωτεύουσα, αλλά και η πύλη εισόδου στη Μεσόγειο.
Γι’ αυτό η κατασκευή του Φάρου ήταν εξαιρετικής σημασίας για την ασφαλή είσοδο των εμπορικών πλοίων, που σήμαινε έσοδα για την δυναστεία των Πτολεμαίων.
Πολλοί Άραβες συγγραφείς περιέγραψαν τον φάρο και μάλιστα δίνουν την ίδια περιγραφή, παρά το γεγονός ότι ο φάρος ανακατασκευάστηκε αρκετές φορές. Τα τρία διαφορετικά σχήματα των διαζωμάτων τα βλέπουμε σε αρχαίες απεικονίσεις από τον 1ο αιώνα μ.Χ αν και δεν φαίνονται πολύ ξεκάθαρα και βασιζόμαστε στις περιγραφές περισσότερο.
Τι απέγινε ο Φάρος
Ο φάρος έμεινε στη θέση του και μετά το τέλος της δυναστείας των Πτολεμαίων που είχαν δώσει την εντολή κατασκευής τους. Στο πέρασμα των χρόνων σεισμοί καταπόνησαν τον φάρο ως την οριστική του κατάρρευση κάποια στιγμή τη δεκαετία του 1300. Από Αραβικές πηγές μαθαίνουμε ότι πάνω στα θεμέλιά του χτίστηκε ένα οχυρό, το Qait Bey από τον σουλτάνο Μαμουλέκ το 1477.
Το 1994 εκατοντάδες κομμάτια τοιχοποιίας βρέθηκαν στη θάλασσα εκεί κοντά. Κάποια από αυτά τα κομμάτια ίσως ήταν από τον φάρο και έπεσαν στη θάλασσα όταν ο φάρος καταστράφηκε τον 14ο αιώνα. Πρόσφατες έρευνες στη θάλασσα κατέγραψαν 2.655 κομμάτια, μέσα στα οποία υπήρχαν 5 οβελίσκοι (μνημεία με πυραμοειδή μορφή) , 32 σφίγγες (αναπαραστάσεις του μυθικού τέρατος με κεφάλι γυναίκας και σώμα λιονταριού) και 6 τεράστια αγάλματα των Πτολεμαίων ως Αιγύπτιοι Φαραώ με τις βασίλισσες. Σήμερα γίνονται προσπάθειες να προστεθεί ο κόλπος της Αλεξάνδρειας και τα απομεινάρια του Φάρου σε έναν κατάλογο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς των βυθισμένων πολιτιστικών χώρων.
Encyclopaedia Britannica 2014 , The History Channel , UNESCO, 2000 . Environment and Development in Coastal Regions and in Small Islands: Underwater Archaeology and Coastal Management: Focus on Alexandria
